در سال‌هایی که از نظر بارندگی سال خشک محسوب می‌شود، با توجه به متغیر بودن پوشش گیاهی منطقه، جریانات جوی به خصوص تأثیرکم فشارها و پرفشارها موجب انتقال ذرات گرد و غبار، و نیروی شتاب عرضی ( کوریولیس ) که در اثر حرکت وضعی زمین پدید میآید، جبههها و تودههای هوا از طولهای جغرافیایی غربی به طولهای جغرافیایی شرقی حرکت می‌دهد که نهایتا به استان‌های نیمه غربی و جنوب غربی ایران منتقل می‌شود.
البته در خصوص مقوله‌های کلان مانند پدیده ریزگردها نباید به صورت یکی وجهی به آن نگاه کرد، بلکه باید با در نظر گرفتن تمام ابعاد آن ابتدا تحلیل لازم انجام شود و سپس به دنبال ارائه راهکار و عملیاتی کردن آن باشیم، در خصوص منشأ ایجاد ریزگردها، هر کدام از منابع داخلی و خارجی در ایجاد این پدیده سهمی دارد که برای تعیین میزان آن باید به صورت دقیق و مستند بررسی و نتایج آن اعلام شود، در هر صورت با توجه به اینکه منطقه به شدت گرفتار خشکسالی شده است، منابع آبی به میزان قابل توجهی کاهش یافته است، علاوه‌بر آن در استان‌های همجوار خوزستان و در کشور عراق میزان کشت و کار به دلایل مختلف پایین است و این استان‌ها در واقع به استان‌های "لم‌یذرع" تبدیل شده است و به همین دلیل پوششی مناسبی روی خاک ایجاد نشده و ساختمان خاک از بین رفته است.
به طور کلی پدیده ریزگردها مختص چند دهه اخیر نیست، بلکه پیش از آن نیز وجود داشته و در هر دوره چالش‌های مختص خود را داشته است، با این حال می‌توان گفت که خشکسالی ایجاد شده، کمبود منابع آبی و در نتیجه کاهش قابل توجه سطح کشت و کار سبب ایجاد منشأ ریزگردها هنگام ورزش باد شده است.
وجود ریزگردها در فضای تنفسی برای محیط زیست و انسان چالش‌هایی را ایجاد کرده است، بنابراین اگر هنگام وقوع این پدیده اقدامات به هنگام توسط شخص، مدیریت شهری و شبکه بهداشت و درمان انجام نشود، ممکن است خسارت‌های جبران‌ناپذیری ایجاد کند؛ این ریزگردها بر شیوه زندگی انسان تأثیرگذار بوده است و گاهی به دلیل وجود این پدیده باید در منازل خود بمانیم و بسیاری از اقدامات روزمره را به صورت مجازی انجام دهیم.
ریزگردها بر جانوران و گیاهان نیز با توجه به سیستم تنفسی آنها تأثیر مخربی دارد و در واقع اکوسیستم را به شدت دچار تغییر می‌کند. در گیاهان اما این تأثیر بیشتر است به این ترتیب که سیستم تغذیه گیاهان بر اساس تبخیر و تعریق انجام می‌شود در گیاهان منافذی وجود دارد که به این فرایند کمک می‌کند و با وقوع پدیده ریزگردها ممکن است این منافذ اشغال و مسیر تعریق گیاه بسته شود و میزان تبخیر و تعریق گیاه کمتر شده در نتیجه جذب آب و مواد غذایی نیز کمتر می‌شود که در نهایت به خشک شدن گیاه منجر خواهد شد و به دنبال آن شاهد خسارت‌های جبران‌ناپذیری خواهیم بود.
*چه باید کرد؟
قبل از هر چیز باید بعنوان یک مخاطره و پدیده غیرقابل انکار در تصمیم گیری های ملی پذیرفت و برای آن تدابیر و تصمیمات ویژه درنظر گرفت. تخصیص اعتبار ویژه و ردیف بودجه دایمی برای مبارزه با این پدیده و عوارض بعدی آن لازم و ضروری است.
وقتی پذیرفتیم باید متناسب با آن آموزش زندگی، آموزش های بهداشتی و حتی اقتصادی تدوین و ارائه کنیم. در بخش اقتصادی، بسته های اقتصادی و اجتماعی متناسب با این واقعیت در مناطق ریزگرد خیز تدوین و طراحی و ابلاغ کرد.قطعا تشویق های اداری و اجتماعی در این مناطق باید متفاوت از سایر مناطق باشد. سبک ارائه خدمات آموزشی، تعطیلات اداری، اقتصادی، نوع سرمایه‌گذاری و فعالیت بانکی باید متفاوت از سایر مناطق بوده و نسخه متفاوت باید تجویز کرد.هیچ الزامی ندارد همان ساعت اداری و همان شکل فعالیت آموزشی استان مازندران در خوزستان ابلاغ و اجرایی شود.
در زمینه پیش بینی و تجهیزات رصد این پدیده در استان های مبتلا باید تمهیدات لازم دیده شود و اینگونه نباشد که خاک به حلق مردم رسیده باشد بعد ادارات و مدارس و مراکز اجتماعی تعطیل شوند لازم است تصمیمات به موقع، درست اخذ و شفاف بیان شود. اینگونه نباشد که در این 15 سال که این پدیده در کشور پربسامد گشته، بسیاری معتقد باشند که ریزگرد وقتی به تهران رسید، تازه دولت یاد سایر مناطق می‌افتد. البته همان طور که گفته شد تعطیلی صرف واحد‌ها و مراکز اداری و اجتماعی و آموزشی و .. کفایت نمی‌کند و راه درمان نیست بلکه باید به مدلی سازگار با ریزگرد برای زندگی رسید.
و در انتها باید گفت دولت سیزدهم باید یک سرفصل مشخص برای مبارزه با ریزگرد و خشکسالی تدوین و عملیاتی کند و به اصطلاح یک برجام خوش فرجام زیست محیطی در دستور کار خود قرار دهد. دولت سیزدهم در سطح ملی نیز باید کشاورزی و دامداری و حتی سبک زندگی خود را متناسب با شرایط خشکسالی که مقوم ریزگرد است تدوین کند. سدسازی های داخل کشور، نابودی تالاب‌ها، نابودی پوشش گیاهی باید متوقف و بررسی علمی شود.