اصفهان _بهمن راعی؛ مجتمع پتاس خور و بیابانک، یکی از بزرگ‌ترین معادن شورابی کشور، در سال‌های اخیر مسیر توسعه و خودکفایی را با سرعت طی کرده است. این مجموعه که در سال ۱۳۹۸ به بخش خصوصی واگذار شد، امروز به نمادی از بهره‌وری، تحقیق و توسعه صنعتی در شرق استان اصفهان تبدیل شده است. خبرنگاران با حضور در این مجتمع، در گفت‌وگو با مدیران و مسئولان آن از چشم‌انداز، دستاوردها و چالش‌های این پروژه مطلع شدند.
نقش مدیریت بهره‌برداری و توسعه منابع انسانی
علی امیری، جانشین مدیریت راهبری و معاون بهره‌برداری مجتمع پتاس خور و بیابانک، در ابتدا روند واگذاری مجتمع به بخش خصوصی و شرایط آن زمان را بازخوانی کرد: «در سال ۱۳۹۸ مجتمع به بخش خصوصی واگذار شد و در آن زمان کاملاً زیان‌ده بود. حتی به نقطه سر به سر تولید نیز نرسیده بود.»
وی با اشاره به چالش‌های ورود به بازار تولید کود پتاس توضیح داد: «به دلیل ممنوعیت صادرات و نیاز داخلی، کار سخت و پرمخاطره بود. اما همکاری شرکت خدمات حمایتی کشاورزی در خرید و معرفی محصول به کشاورزان و تلاش نیروهای بومی و متخصص، توانست مجتمع را به مسیر رشد و خودباوری برساند.»
امیری تأکید کرد که با وجود قطعی‌های مکرر برق و محدودیت‌های انرژی، مجتمع توانسته بیش از ۹۵ درصد تعهدات تولیدی خود را محقق کند.
وی افزود: «تمامی سانتریفیوژهای آلمانی موجود در کارخانه با نمونه‌های ایرانی جایگزین شده و این کار هزینه تعمیر و نگهداری را کاهش و راندمان تولید را حدود ۳۰ درصد افزایش داده است.»
معاون بهره‌برداری مجتمع درباره پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه انرژی‌های نو گفت: «تحقیقات روی توربین‌های بادی و پنل‌های خورشیدی در حال انجام است و در شرایط فعلی، از دیزل ژنراتورها برای تأمین برق استفاده می‌کنیم تا تولید متوقف نشود.»
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به ظرفیت اشتغال مجتمع اشاره کرد: «در حال حاضر بیش از ۵۰۰ نفر اشتغال مستقیم داریم و در دوره‌های اوج فعالیت، با نیروهای پیمانکاری، این رقم به حدود ۹۷۰ نفر می‌رسید. با آغاز طرح‌های توسعه، پیش‌بینی می‌کنیم تعداد کارکنان به یک هزار نفر برسد.»
امیری همچنین به اقدامات مجتمع در حوزه مسئولیت اجتماعی پرداخت: «در دو سال اخیر بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان خدمات اجتماعی در سطح شهرستان ارائه شده است. ما در بازسازی مدارس، تأمین نیروی انسانی آموزش‌وپرورش و توسعه زیرساخت‌ها مشارکت داشته‌ایم و حتی برخی نیروهای تحصیل‌کرده خود را به‌عنوان مدرس به‌صورت رایگان در اختیار آموزش‌وپرورش قرار داده‌ایم.»
در بخش دیگری از گفت‌وگو، امیری به چالش تخصیص ارز ترجیحی اشاره کرد: «تولیدکننده داخلی با هزینه ارز آزاد تولید می‌کند، اما واردکننده از ارز ترجیحی بهره‌مند است. این نابرابری باعث می‌شود خریداران داخلی به سمت واردات بروند و تولید داخل کمتر مورد توجه قرار گیرد.»
وی در خصوص نیاز آبی برای توسعه صنعتی منطقه افزود: «اگر دولت در انتقال ۸۰ لیتر بر ثانیه آب به مجتمع همکاری کند، این منطقه می‌تواند به قطب صنعتی شرق اصفهان تبدیل شود و حتی از فولاد مبارکه پیشی بگیرد. با تأمین آب، می‌توانیم بزرگ‌ترین کارخانه فرآوری محصولات جانبی مانند سولفات سدیم، منیزیم و هیدروکسید منیزیم را احداث کنیم.»
امیری گفت: «مجتمع به عنوان اولین معدن سبز کشور شناخته شده است. تمام پساب‌ها بازیافت و بازفرآوری می‌شوند و هیچ پسابی مضر نداریم. هدف ما ایجاد انگیزه و آینده روشن برای دانش‌آموزان و تربیت نیروی انسانی متخصص برای توسعه پایدار کشور است.»
توسعه تولید و زیرساخت‌های فرآوری شورابه
امیر علی امیری در بخش دیگری از گفت‌وگو، نحوه استخراج و انتقال ماده معدنی و شورابه را تشریح کرد: «ماده معدنی از کانال‌ها جمع‌آوری و به ایستگاه پمپاژ منتقل می‌شود. سپس شورابه از طریق دو خط GRP با قطر ۷۰۰ میلی‌متر و طول حدود ۹ کیلومتر به استخرهای فرآوری هدایت می‌شود. جنس خطوط به دلیل خورندگی و غلظت نمک‌ها از مواد مخصوص ساخته شده است.»
وی افزود که در طرح توسعه‌ای جدید، یک خط دیگر به طول ۴ کیلومتر و دو خط ۷۰۰ GRP به همراه ایستگاه پمپاژ جدید احداث شده که تا پایان سال به بهره‌برداری خواهد رسید. هدف این پروژه تأمین ماده اولیه استخرهای جدید و دستیابی به ظرفیت تولید ۱۰۰ هزار تن پتاس است.
امیری درباره فرآوری شورابه توضیح داد: «شورابه استخراج‌شده از معدن پلایا ابتدا وارد استخرهای اولیه می‌شود تا نمک طعام جدا شود. در مرحله بعد، نمک پتاسیم استخراج و محلول باقیمانده به بستر طبیعی بازگردانده می‌شود. مجموع سطح استخرهای فعلی حدود ۱۳ میلیون مترمربع است.»
وی همچنین به وضعیت گذشته استخرها اشاره کرد: «در زمان واگذاری، حدود شش استخر از مدار خارج و بستر آنها تخریب شده بود، اما با دانش بومی و مدیریت دانش، استخرهای تنظیم‌کننده جدید احداث شده‌اند که بهره‌وری را افزایش داده است. ناخالصی آزیل دیگر از ۱۵ درصد تجاوز نمی‌کند و این امر باعث افزایش راندمان کارخانه شده است.»
امیری در مورد طرح توسعه فازهای استخرهای جدید گفت: «فاز نخست با حجم ۳ میلیون متر مکعب در بحبوحه جنگ ۱۲ روزه به بهره‌برداری رسید و فاز دوم با ظرفیت ۸ تا ۱۰ میلیون متر مکعب در حال اجراست. با تکمیل این پروژه‌ها، مجتمع به ظرفیت ۱۰۰ هزار تن تولید دست خواهد یافت.»
نقش نظارتی و حمایتی دولت و بخش خصوصی
امید کوهی، مدیر مجتمع پتاس خور و بیابانک، در حاشیه بازدید از بخش‌های مختلف مجموعه، درباره نقش دولت و بخش خصوصی توضیح داد: «مالکیت مجتمع همچنان در اختیار دولت است و نظارت بر عملکرد بهره‌بردار خصوصی بر عهده شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران است. راهبری و بهره‌برداری به بخش خصوصی واگذار شده و بخش دولتی وظیفه نظارت دقیق بر اجرای قرارداد و تحقق اهداف تولیدی را دارد.»
کوهی با تأکید بر چشم‌انداز تولید پتاس گفت: «هدف ما برای سال ۱۴۰۶ دستیابی به تولید ۱۰۰ هزار تن پتاس است. عملکرد بخش خصوصی تاکنون موفق بوده و آمارها گویای پیشرفت و توسعه مجتمع هستند. امیدواریم با تداوم این روند و حمایت نهادهای مسئول، اهداف توسعه‌ای در بخش تولید و فروش پتاس محقق شود.»
پتاس خور؛ نماد تلاش ملی در توسعه تولید داخلی و حمایت از کشاورزی کشور
در ادامه مهندس رضا نژاد احمدی، مدیرعامل شرکت خدمات حمایتی کشاورزی اصفهان، ضمن قدردانی از تلاش‌های مدیریت و پرسنل مجتمع گفت: «از سال ۱۳۹۸ که مجتمع به بخش خصوصی واگذار شد، اقدامات چشمگیری در زمینه توسعه، بهره‌وری و ایجاد اشتغال در یکی از مناطق سخت و محروم کشور انجام شده است. این شرکت با وجود شرایط دشوار اقلیمی، یکی از خوش‌نام‌ترین تولیدکنندگان داخلی در حوزه کودهای شیمیایی است.»
وی افزود: «با توسعه تولید در مجتمع پتاس خور، تا سال ۱۴۰۶ حدود ۵۰ درصد نیاز کشور به پتاس از تولید داخلی تأمین خواهد شد. این بازدید نشان داد که تولید در چنین منطقه‌ای، برخلاف تصور عموم، ساده نیست و تلاش و همت بالای نیروهای داخلی است که موفقیت را ممکن ساخته است.»
مهندس نژاد احمدی در پایان گفت: «امیدوارم نتیجه این همکاری و همدلی میان بخش‌های مختلف، به نفع تولید ملی، کشاورزی کشور و معیشت مردم باشد.»
هم‌افزایی دانش، سرمایه و مسئولیت اجتماعی؛ مسیر روشن مجتمع پتاس به سوی آینده‌ای پایدار
مجتمع پتاس خور و بیابانک با پشتوانه دانش بومی، بهره‌وری نیروهای متخصص و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، توانسته است مسیر رشد و خودکفایی در تولید پتاس و محصولات جانبی را هموار کند. همزمان با توسعه زیرساخت‌ها، ارتقای اشتغال و آموزش نیروی انسانی، این مجموعه به قطبی صنعتی و پژوهشی در شرق اصفهان تبدیل شده است. حمایت بخش دولتی، تعامل مؤثر با بخش خصوصی و اجرای طرح‌های زیست‌محیطی و مسئولیت اجتماعی، موجب شده است این مجتمع الگویی موفق از توسعه پایدار در صنایع معدنی کشور باشد.