کمتر رویدادی به اندازه فوتبال، قدرت از بین بردن دیوارها، و کنار هم نشاندن انسانها را دارد. دنیای مستطیل سبز که قادر است جدا از هر سیاست، جنگ و اسلحهای، مرزهای خیالی از جنس ملیت، رنگ، پوشش، دین و... را کنار بزند و انسانها را کنار یکدیگر قرار دهد. زمانی که سیاست و پوکه های گلوله نتوانستند صلح و آرامش را به دنیا هدیه کنند، و در راه تحقق آن شکست خوردند، این فوتبال بود که بعد از جنگ جهانی دوم، برای هزاران بی خانمان در اروپا دلگرمی و آرامش ایجاد کرد. تونی بلر نخستوزیر سابق انگلیس سالها پیش گفته بود:«ورزش میتواند به جاهایی نفوذ کند که هیچ سیاست و سیاستمداری توان نفوذ به آن را ندارد. ورزش قدرت این را دارد که شدیدترین و متضادترین نظرات را کنار هم قرار دهد و قطعا هیج چیز دیگری نمیتواند این امر را محقق کند.» از طریق همین فوتبال است که کودک افغان یا مهاجر سوری به دیدار مسی و رونالدو میرسند و نشان میدهند فوتبال، میتواند حس گرم خودی بودن را به افراد مختلف تزریق کند و مچ سیاست و اسلحه را بخواباند.
حالا اما، قریب به یک هفته است که سیاست های حاکمان، آتش جنگ را شعله ور کرده و حمله روسیه به اوکراین باعث شده تا جهانیان از این موضوع متاثر شوند. موضوعی که پای آن به مستطیل سبز هم باز شد، و از همان روزهای ابتدایی افراد زیادی بودند که در حمایت از اوکراین، به این امر واکنش نشان دادند. البته این موضوع فقط مربوط به دیروز و امروز نیست؛ تأثیر فوتبال به عنوان پدیده محبوب قرن، روی سیاست و جنگها سابقهای دیرینه دارد و همیشه به نوعی نقش خود را ایفا کرده که در ادامه به مرور بعضی از آنها میپردازیم.
جنگ روسیه و اوکراین؛ از واکنش فوتبالیست ها، تا توبیخ روسیه و اخراج مالک چلسی
با شروع بالا گرفتن جنگ بین روسیه و اوکراین، اهالی فوتبال در سراسر جهان به این موضوع نشان دادند و خواهان ایجاد صلح در جهان شدند. در یکی از اولین واکنشها به این موضوع، تیم ملی فوتبال لهستان اعلام کرد که مقابل روسیه در پلی آف جام جهانی بازی نخواهد کرد. در ادامه بازیکنان مختلف از کریستیانو رونالدو تا مودریچ و لواندوفسکی، هر کدام به نوعی این موضوع را محکوم کردند. در ادامه فشارها به فیفا، این نهاد روسیه را از میزبانی مسابقات تحریم کرد و محدودیتهایی را هم برای آنها وضع کرد.
آندری شوچنکو، اسطوره سرشناس فوتبال اوکراین هم با شرکت در تظاهرات ضد جنگ در لندن، از هموطنانش حمایت کرد و اتحادیه جهانی جودو هم، ریاست افتخاری ولادیمیر پوتین بر این سازمان را لغو کرد. علاوه بر این ها، ترکش های ارتباط با پوتین دامن مالک سرشناس چلسی، رومن آبراموویچ را هم گرفت و او مجبور شد مدیریت باشگاهش را به بنیاد خیریه بدهد و دخالتی در تصمیمات مستقیم باشگاه نداشته باشد. این در حالی است که او هنوز مالک این باشگاه است اما اگر دولت بریتانیا تصمیم به تحریم او به دلیل ارتباط نزدیک با پوتین بگیرد، ممکن است باشگاه چلسی وارد چالشی سخت شود.
از دیگر واکنشها به این موضوع، میتوان به بازی بارسلونا و ناپولی اشاره کرد. در شهر ناپل و در استادیوم دیهگو آرماندو مارادونا، محل برگزاری مصاف تیمهای ناپولی و بارسلونا در دور برگشت پلیآف مرحله یک هشتم نهایی لیگ اروپا، پیش از شروع مسابقه بازیکنان دو تیم پشت یک بنر با مضمون «جنگ را متوقف کنید» خواهان پایان نبرد نظامی روسها با اوکراین شدند. به نمایش درآمدن این بنر اما غیرمنتظره بود البته نه به جهت بیارتباط بودن آن با وضعیت موجود بلکه به دلیل ممانعت از وارد شدن بنری مشابه از سوی تماشاگران تیم فوتبال ناپولی به جهت نمایش پیامی سیاسی. با توجه به چاپ شده بودن متن روی این بنر، به نظر میرسد که این اقدام به همت باشگاه ناپولی صورت گرفته است.
در چارچوب همین مسابقات و در دیداری دیگر، در نبرد تیمهای آتالانتا و المپیاکوس در یونان نیز روسلان مالینوفسکی بازیکن اوکراینی تیم آتالانتا پس از زدن گل دوم تیمش در دقیقه ۶۶ فوراً به سمت تماشاگران رفت و با بالا دادن پیراهن خود، تیشرت سفیدرنگی را که روی آن نوشته شده بود «جنگ در اوکراین را تمام کنید» به نمایش درآورد. مالینوفسکی ساعاتی قبل از بازی هم در صفحه شخصی خود در شبکههای اجتماعی نوشت: «اوکراین اکنون جنگ زده است. لطفاً این را به گوش دنیا برسانید و برای کشور ما دعا کنید».
از سوی دیگر، باشگاه شالکه آلمان هم در پی حمله روسیه به اوکراین، نام شرکت گازپروم روسیه بهعنوان اسپانسر اصلی خود را از روی پیراهنش حذف و به جای آن نام باشگاه را روی این پیراهن درج کرد. این باشگاه همچنین با استعفای نماینده شرکت گازپروم ماتیاس وارنیگ که عضو هیئت رئیسه آبیپوشان گلزنکرشن بود هم موافقت کرد و از اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا) نیز خواست که به همکاریاش با گازپروم بهعنوان اسپانسر مسابقات اروپایی خاتمه دهد.
از سوریه تا افغانستان؛ دیدار کودکان جنگ زده با مسی و رونالدو
بدون شک یکی از معروفترین آوارگان جنگی سوریه که به اروپا پناه بردهاند، اساما عبدالمحسن و پسرش زید هستند.انتشار فیلمی در سال ۲۰۱۵ در شبکه های اجتماعی، که در آن یک خبرنگار مجارستانی در حال لگد زدن به یک پدر و پسر آواره سوریهای بود، واکنش های جهانی بسیار گستردهای را به دنیال داشت. اساما و زیاد عبدالمحسن، شخصیت های اصلی این فیلم بودند که به طرز ناراحت کنندهای به زمین افتادند اما از طریق فوتبال، بلند شدند و کنار رونالدو ایستادند. آنها به دعوت مدیران ختافه، به اسپانیا رفتند و در ادامه، به دعوت باشگاه رئال مادرید به تماشای دیدار رئال مادرید و گرانادا رفتند.
قبل از آغاز آن مسابقه، کریستیانو رونالدو فوق ستاره وقت کهکشانیها در حالی که دستان کودک سوری را در دست گرفته بود وارد زمین شد و یک قاب زیبا را به جهانیان هدیه کرد. چهره شاد کودک سوری در کنار فوق ستاره پرتغالی یکی از زیباترین سکانسهایی بود که دنیای فوتبال، فارغ از هر ظلم و جنگی، به دنیا هدیه کرد.
در همان ایام، مرتضی احمدی، کودک افغان دیگر چهرهای بود که انتشار تصویری از او در شبکه های اجتماعی، حسابی سر و صدا کرد. احمدی در حالی که فوتبال بازی میکرد، با یک پلاستیک لباس لیونل مسی را برای خودش درست کرده بود و بر روی آن، نام و شماره ستاره وقت بارسلونا را نوشته بود. انتشار گسترده این موضوع باعث شد تا مسی برای او یک سورپرایز داشته باشد و از او برای دیدن مسابقه آبی اناریها دعوت کند.
سرانجام مرتضی احمدی پیش از دیدار دوستانه تیم های فوتبال بارسلونا و الاهلی عربستان در قطر، با لیونل مسی کرد، در مراسم ابتدای بازی همراه او به میدان رفت و در آغوش مسی قرار گرفت. به گونهای که در ابتدای بازی او از مسی جدا نمیشد و همین صحنه های جالبی را رقم زد که نهایتا داور بازی، کودک افغان را متقاعد کرد تا از زمین بیرون برود و بازی شروع شود.
ماجرای متفاوت ترین کریسمس قرن ؛وقتی فوتبال، جنگ جهانی را متوقف کرد
سالها قبل از اینکه نخستوزیر سابق انگلیس، جملهای که در مقدمه گفته شد را به زبان بیاورد، سربازان در جنگ جهانی اول آن را به خوبی تجربه کردند. وقتی آتش، دود و گلوله به زبان افراد تبدیل شده و زبانی جز زبان اسلحه در میان نبود، فوتبال توانست برای ساعاتی هم شده این نبردها را متوقف کند، تا توپ فوتبال، جایگزین توپ تانک شود.
در جریان جنگ جهانی اول، سال ۱۹۱۴ سربازان دو ارتش انگلیس و آلمان در دو جبهه مخالف، اسلحه های خود را کنار گذاشتند تا کریسمس را با برگزاری مسابقه فوتبال جشن بگیرند. سالی که جنگ ویرانگر اول آغاز شد، فقط ۲۴ ساعت از آسمان اروپا صدای توپ و تفنگ به گوش نرسید. ۲۴ ساعتی که آتش بس اعلام و در شب ۲۴ دسامبر، به جای انواع و اقسام صداهای جنگی، از سنگرهای آلمانی سرود کریسمس شنیده میشد.
سربازان آلمانی ناگهان به خواندن آواز کریسمس روی آوردند و در پاسخ به آنها، انگلیسها نیز شروع به خواندن این سرود کردند. بر اساس نوشتهای که در خانه یک ستوان اسکاتلندی پیدا شده، در نهایت شگفتی، سربازان دو کشور صبح روز بعد بدون اسلحه به طرف سنگرهای یکدیگر رفتند. سربازان آلمانی با پاکت سیگار و هدایایی پیش پا افتاده در دست به سمت انگلیسها رفته و گفتند: "میخواهید چه کار کنید؟ شلیک کنید؟ به مردان بی سلاح نمیتوان شلیک کرد!"
سپس سربازان هدایای خود را به یکدیگر دادند و به مناسبت کریسمس، یک دیدار فوتبال برگزار کردند. گاردین در این باره نوشت: "هر منطقهای که فضای مناسب داشت، سربازان دو کشور در آنجا به بازی فوتبال مشغول شدند."
در نامههای باقی مانده از جنگ جهانی اول نیز بعضی سربازان با شور و هیجان خاصی از این اتفاق یاد کرده و به خانوادههایشان نوشته بودند: " آلمان ها تیم برنده بودند و در نهایت جایزه این دیدار که یک خرگوش بود، به سربازان آلمانی اهدا شد."
البته شب پس از این بازی، دوباره جنگ از سر گرفته شد. آن جنگ وحشتناک و خانمان سوز، نزدیک به چهار سال طول کشید و هزاران نفر جان خود را در این راه از دست دادند. سال بعد، نیروهای مافوق دو کشور مانع از رخ دادن اتفاقی مشابه با کریسمس سال ۱۹۱۴ شدند و این رویداد، دیگر هرگز در جبهه های جنگ تکرار نشد. جنگی جهانی اول از ۲۸ ژوئیه ۱۹۱۴ تا ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ اتفاق افتاد و به همین دلیل کریسمس ۱۹۱۴ متفاوت ترین کریسمس قرن لقب گرفت.
حادثه فوتبال ایلام، و شهدای چوار
مطمئنا کتاب قطور هشت سال جنگ ایران و عراق، آتقدر رشادتها و دلاوریها در دل خودش دارد که بتوان از هر گوشه آن تراژدیهایی را درآورد اما بی شک یکی از این ماجراهای غم انگیز، مربوط به زمین فوتبال چوار در استان ایلام است. وقتی در میانه زمستان های داغ ایلام، در روزهایی که دود و خمپاره مهمان سفره مردم بود و آوارگی جزوی جدایی ناپذیر از زندگی شان، فوتبالیست های شهرستان چوار ساک به دوش عزم زمین فوتبال کردند تا در خنکای نسیم ایلام، برای ساعاتی هم که شده مشکلات روزگار جنگ را در زمین فوتبال از یاد ببرند و ز غوغای جنگ فارغ باشند. در تاریخ بهمن ماه سال۱۳۶۵ در یک زمین فوتبال در شهرستان چوار استان ایلام، مسابقه فوتبالی بین تیم های منتخب چوار و جوانان استان ایلام برگزار شد. بازی ای که عقربه های ثانیه شمارش هیچ گاه از دقیقه ۵۵ فراتر نرفت، روی آن خشکید و رنگ سوت پایان را ندید و نشنید. در آن بازی پس از گذشت ده دقیقه از آغاز نیمه دوم، به ناگاه هواپیماهای عراق از راه رسیدند و زمین فوتبال را با همه بازیکنان و تماشاگرانش بمباران کردند. دراین حادثه ۱۰ بازیکن، سه کودک، یک داور و یک تماشاگر کشته و ۶ نفر هم جانباز شدند. اگر چه در قوانین بینالملل، جنگ بین کشورها نباید به مردم غیر نظامی برسد، و از طرفی ورزشکاران هم شامل مردم غیر نظامی میشوند اما چهره کریه و زشت این پدیده شوم، هیچ گاه نظامی و غیرنظامی نمیشناسد. جنایتی که یک نمونه از آن در چوار ایلام رخ داد تا چمن سبز فوتبال رنگ خونین به خود بگیرد و هزارها نمونه دیگر از آن، در سراسر جهان رخ داده و افراد بی گناه قربانی سیاست و جنگ شدهاند.